Đội tuyển quốc gia Italia, hay còn được biết đến với biệt danh Azzurri, là một tượng đài của bóng đá thế giới với bốn lần đăng quang tại các kỳ World Cup. Xuyên suốt lịch sử tham dự giải đấu danh giá nhất hành tinh, phong cách chơi bóng của Italia đã có những sự thay đổi và tiến hóa đáng kể, nhưng luôn giữ được bản sắc riêng biệt, đặc biệt là sự chắc chắn trong phòng ngự và kỷ luật chiến thuật. Việc phân tích phong cách chơi bóng của đội tuyển Italia qua các kỳ World Cup không chỉ cho thấy sự thích nghi của họ với xu hướng bóng đá hiện đại mà còn phản ánh văn hóa bóng đá đặc trưng của quốc gia hình chiếc ủng.
Giai đoạn sơ khai và “Metodo” (1934, 1938)
Trong những kỳ World Cup đầu tiên mà Italia tham dự và giành chức vô địch (1934, 1938), huấn luyện viên huyền thoại Vittorio Pozzo đã áp dụng hệ thống chiến thuật “Metodo” (2-3-2-3). Đây là một biến thể của sơ đồ kim tự tháp cổ điển, nhưng tập trung nhiều hơn vào sức mạnh thể chất, tốc độ và khả năng phản công. Lối chơi này đòi hỏi các cầu thủ phải có thể lực tốt, kỷ luật cao và tuân thủ chặt chẽ ý đồ chiến thuật. Sự thành công của Italia giai đoạn này dựa trên nền tảng thể chất vượt trội và tinh thần chiến đấu quả cảm, đặt nền móng cho triết lý thực dụng sau này.
Sự thống trị của Catenaccio (Thập niên 1960 – 1970)
Sau chiến tranh thế giới thứ hai, bóng đá Italia chứng kiến sự ra đời và thống trị của trường phái phòng ngự Catenaccio (nghĩa là “cái then cửa”). Hệ thống này, được phát triển bởi Nereo Rocco và Helenio Herrera ở cấp câu lạc bộ, nhanh chóng trở thành bản sắc của Azzurri tại các kỳ World Cup. Đặc trưng của Catenaccio là việc sử dụng một hậu vệ quét (libero) chơi tự do phía sau hàng phòng ngự chính, có nhiệm vụ bọc lót và sửa chữa sai lầm cho đồng đội. Hàng thủ được tổ chức chặt chẽ, áp dụng lối đá kèm người quyết liệt và không ngại va chạm. Triết lý chủ đạo là bảo vệ vững chắc khung thành nhà trước khi nghĩ đến việc ghi bàn, thường dựa vào những tình huống phản công nhanh với số ít cầu thủ. Phong cách này giúp Italia vào đến chung kết World Cup 1970, dù thất bại trước Brazil nhưng đã định hình nên hình ảnh một đội tuyển phòng ngự bậc thầy.
Sơ đồ chiến thuật Catenaccio kinh điển làm nên tên tuổi phòng ngự của đội tuyển Italia tại các kỳ World Cup.
Kỷ nguyên Enzo Bearzot và “Zona Mista” (1982)
Chức vô địch World Cup 1982 dưới thời HLV Enzo Bearzot đánh dấu một bước tiến trong chiến thuật của Italia. Bearzot không hoàn toàn từ bỏ nền tảng phòng ngự vững chắc, nhưng ông đã áp dụng hệ thống “Zona Mista” (Phòng ngự hỗn hợp), kết hợp giữa kèm người và phòng ngự khu vực. Lối chơi này linh hoạt hơn Catenaccio truyền thống, cho phép các cầu thủ di chuyển thông minh hơn, tạo ra sự cân bằng giữa phòng ngự và tấn công. Italia năm 1982 sở hữu những cá nhân kiệt xuất như Paolo Rossi (Vua phá lưới), Bruno Conti và Marco Tardelli, những người không chỉ mạnh mẽ trong phòng ngự mà còn sắc bén trong tấn công và chuyển đổi trạng thái. Chức vô địch này là minh chứng cho sự hiệu quả của việc kết hợp kỷ luật chiến thuật với phẩm chất cá nhân.
Ảnh hưởng của Arrigo Sacchi và sự chuyển dịch sang phòng ngự khu vực (Thập niên 1990)
Mặc dù Arrigo Sacchi thành công vang dội hơn ở cấp câu lạc bộ AC Milan, triết lý bóng đá của ông về pressing tầm cao và phòng ngự khu vực (zonal marking) đã có ảnh hưởng sâu sắc đến đội tuyển quốc gia. Tại World Cup 1990 (hạng ba) và 1994 (á quân), Italia dưới sự dẫn dắt của Azeglio Vicini và sau đó là chính Sacchi đã trình diễn một lối chơi có tổ chức cao hơn, chú trọng vào việc giữ cự ly đội hình và gây áp lực đồng bộ lên đối thủ. Hàng phòng ngự không còn phụ thuộc quá nhiều vào một libero mà hoạt động như một khối thống nhất. Dù vẫn giữ được sự chắc chắn truyền thống, Italia giai đoạn này cho thấy khả năng kiểm soát trận đấu tốt hơn và triển khai tấn công đa dạng hơn.
Sự thực dụng và đỉnh cao 2006
Chức vô địch World Cup lần thứ tư vào năm 2006 dưới thời Marcello Lippi là đỉnh cao của sự thực dụng và bản lĩnh Italia. Lippi xây dựng một đội hình cân bằng tuyệt đối giữa kinh nghiệm và sức trẻ, giữa phòng ngự thép và tấn công hiệu quả. Italia không chơi quá hoa mỹ nhưng cực kỳ chắc chắn và biết cách kết liễu đối thủ vào những thời điểm quyết định. Hàng phòng ngự với những Fabio Cannavaro, Gianluigi Buffon, Marco Materazzi, Gianluca Zambrotta được xem là một trong những hàng thủ hay nhất lịch sử World Cup. Lối chơi của Italia tại giải đấu này là sự tổng hòa của kỷ luật chiến thuật, tinh thần đồng đội, khả năng tỏa sáng của các cá nhân (như Andrea Pirlo, Francesco Totti) và một chút may mắn cần thiết. Họ chỉ để thủng lưới 2 bàn trong suốt giải đấu (1 bàn phản lưới và 1 quả penalty).
Giai đoạn chuyển giao và tìm kiếm bản sắc mới (Sau 2006 – Hiện tại)
Sau thành công năm 2006, bóng đá Italia trải qua một giai đoạn khó khăn tại các kỳ World Cup tiếp theo (bị loại từ vòng bảng năm 2010, 2014 và không thể vượt qua vòng loại năm 2018, 2022). Các huấn luyện viên như Cesare Prandelli đã cố gắng xây dựng một lối chơi thiên về kiểm soát bóng và tấn công chủ động hơn, thoát khỏi hình ảnh phòng ngự tiêu cực. Dù có những thành công nhất định (Á quân Euro 2012), việc tìm kiếm sự cân bằng và hiệu quả trong lối chơi mới gặp nhiều thách thức. Dưới thời Roberto Mancini, Italia vô địch Euro 2020 với một phong cách hiện đại, pressing tầm cao, kiểm soát bóng và tấn công đa dạng. Tuy nhiên, thất bại trong việc giành vé dự hai kỳ World Cup gần nhất cho thấy Azzurri vẫn đang trong quá trình định hình lại phong cách và tìm lại vị thế trên đấu trường thế giới. Lối chơi hiện đại đòi hỏi sự đồng bộ cao và liên tục thích nghi, đây là bài toán mà bóng đá Italia cần giải quyết.
Hình ảnh đội tuyển Italia hiện đại triển khai lối chơi pressing tầm cao và kiểm soát bóng dưới thời Roberto Mancini, thể hiện sự thay đổi chiến thuật.
Nhìn chung, phong cách chơi bóng của đội tuyển Italia qua các kỳ World Cup là một hành trình đầy biến đổi, từ “Metodo” thể lực, Catenaccio phòng ngự trứ danh, “Zona Mista” linh hoạt, đến sự thực dụng đỉnh cao và nỗ lực hiện đại hóa lối chơi. Dù chiến thuật có thay đổi theo từng thời kỳ, bản sắc cốt lõi của Azzurri vẫn là sự chắc chắn nơi hàng thủ, kỷ luật chiến thuật và tinh thần chiến đấu không khoan nhượng. Lịch sử World Cup của Italia là minh chứng cho thấy, một hàng phòng ngự vững chắc luôn là nền tảng cho mọi thành công.
